Op 24 juni 1965 kreeg de 17-jarige Esther Stahl van haar baas Cox, filiaalhouder van parapluwinkel Teurlings aan de Westersingel in Rotterdam, de keus: dat hangertje met de Davidster weg of jij weg. Esther, die er nog maar enkele dagen werkte, koos voor het laatste. Ze deed haar verhaal aan Het Vrije Volk en de Vara-radio. “Ik ben joods, hoewel niet streng belijdend, en dat wil ik weten”, zegt ze. Haar ouders gingen een paar dagen later verhaal halen bij Cox, maar die stond hen onbeschoft te woord in het bijzijn van zijn klanten. Vond Esther dit alles een uiting van anti-semitisme? Jawel, “en mijn ouders en verloofde ook”.
Die ouders waren Herbert Stahl en Betje Wijnberg. Aan de krant vertelde Esther, dat de familie van haar moeder in haar geheel slachtoffer was van de Jodenvervolging, en dat haar vader eveneens verwanten verloor. En dat klopt. Betje was de dochter van Aron Wijnberg en Klara van der Sluis. Aron was een lompenkoopman en had een handel in tweedehands meubelen in de 1e Pijnackerstraat 58 en de Zaagmolenstraat 40. Op dat laatste adres woonde het gezin ook.
Zoon Joseph trouwde op 7 januari 1942 in Utrecht met Helene Betsy Carolina Swelheim. Het was het laatste grote joodse feest in Utrecht. Joseph was in die stad voorzanger van de joodse gemeente. Helene werd op 19 november 1943 in Auschwitz vermoord. Joseph overleed omstreeks april 1944 in Jawischowitz of Fürstengrubbe, buitenkampen van Auschwitz. https://www.jodeninutrecht.nl/portretgalerij/
Aron Wijnberg en zijn vrouw werden op 15 februari 1943 gearresteerd en na vier weken doorgestuurd naar Westerbork. Op 20 maart werd Aron in Sobibor vermoord. Op 23 april werd Klara er vermoord. Het lijkt erop, dat ook Betje werd gearresteerd. In de Arolsen Archieven is een kaart uit een (onbekende Nederlandse) gevangenis. Ook van haar ouders zijn er zulke kaarten. Op die van de ouders staat “12-3-43 W’bk”. Die aantekening ontbreekt op de kaart van Betje.
Op 2 juli 1947 trouwt Betje met Herbert Stahl. Ze had al een zoontje, Aron, van een onbekende vader. Op 24 oktober 1949 overleed Aron, vier jaar oud. Zijn geboortedatum is niet terug te vinden, maar hij moet verwekt zijn in de laatste maanden van de oorlog. Zat Betje ondergedoken?
Herbert Stahl is Herbert Heinrich Jacques Stahl. Hij zat met mijn vader in het tuchthuis te Celle. Beiden werden op 6 april 1945 met enkele honderden andere gevangenen naar de strafgevangenis te Wolfenbüttel getransporteerd. Die gevangenis werd op 11 april door de Amerikanen bevrijd. Van Herbert was geen enkel spoor van na die datum te vinden. Maar inmiddels weet ik, dat ook hij de laatste chaotische oorlogsdagen heeft overleefd.
Herbert was in Celle beland, omdat een Duits militair strafkamp hem niet wilde hebben: de zoon van een Volljüdin. Zijn vader was de in Rotterdam wonende Duitse havenarbeider Karl Stahl, zijn moeder was Esther Vreeland, de jongste dochter van de Joodse kermismuzikanten Levie Vreeland en Femmetje Visjager. Door het huwelijk kreeg Esther en kregen al hun kinderen de Duitse nationaliteit. Zoon Karl en zoon Herbert werden opgeroepen voor de Wehrmacht. Karl sneuvelde aan het Oostfront. Waarschijnlijk als reactie daarop deserteerde Herbert, wat hem 5 jaar tuchthuis opleverde, in te gaan na de beëindiging van de oorlog. Twee broers van Esther en een zus werden vermoord. Dat overkwam ook een groot aantal neven en nichten, achterneven en achternichten. Een van de weinige overlevenden was Jetty Cantor.
Herbert keerde terug naar Rotterdam, woonde waarschijnlijk weer even bij zijn ouders in de Sint Mariastraat en betrok op de dag van zijn huwelijk een woning in de Van Nispenstraat 21. Dat was een noodwoning bij het Zuidplein, in het Brabantse Dorp. Daar werd Esther geboren, op 18 maart 1948. Haar initialen zijn K.E. Vast en zeker staat de K. voor Klara, haar andere grootmoeder. Na de oorlog had hij werk gevonden als bankwerker, los arbeider, ketelarbeider bij het GEB, havenarbeider. Hij had inmiddels de Nederlandse nationaliteit, maar daar hoort, op zijn niet openbare akte, een voor mij niet zichtbare aantekening bij. Ook de overlijdensdatum van Betje is weggelakt.
Figuur 1. Brabantse Dorp, 1963.
Op 7 april 1952 verhuisde het gezin naar de Koornwaardstraat 9d in Overschie, in oktober 1954 naar de Zwarte Paardenstraat 89a. Esther vond een baantje bij Helders Textielhandel in de Witte de Withstraat, om de hoek dus. Op maandag 21 juni 1965 ging ze als verkoopster aan de slag bij de parapluwinkel van Teurlings aan de Westersingel. Dat was een vergissing. Na enkele dagen, op 24 juni, kreeg ze van haar baas Cox de keus: het hangertje met een Davidster, gekregen van haar verloofde weg of zij weg. Ze vertrok, met een week salaris, zwijggeld, volgens Esther. Maar die liet zich dus de mond niet snoeren. Op 29 augustus 1967 trouwde ze met C.A.G. Donkersloot.
In 1970 verhuizen Herbert en zijn vrouw naar de 1e IJzerstraat in Delfshaven. Op 16 januari 1981 is het nieuwe adres Voorhaven 192. Drie maanden later, op 16 april, overlijdt Herbert. Hij werd 59 jaar.
Hebt u meer informatie over Herbert Stahl of Esther Stahl? Stuur mij een bericht!
Geef een reactie